29 Αυγ 2012

O γαλαξίας της σκέψης

100 δισεκατομμύρια νευρώνες οργανώνονται σε άπειρους συνδυασμούς για να δημιουργήσουν τη μοναδική προσωπικότητα ενός ανθρώπου

Το 1970 ένας ερευνητής, ο Ζόρζ Ουνγκάρ, υποστήριξε ότι η μνήμη δεν κωδικοποιείται από τα νουκλεινικά οξέα αλλά από την αλληλουχία των αμινοξέων που συνθέτουν τις πρωτεϊνικές αλυσίδες. Χρησιμοποιώντας ηλεκτροσόκ εκπαίδευσε ποντικούς να αποφεύγουν το σκοτάδι. Μετά εξήγαγε χημικές ουσίες από τον εγκέφαλο τους. Αναλύοντας το μείγμα, ανακάλυψε μια πρωτεϊνοειδή ουσία που ονόμασε σκοτοφοβίνη που υπέθεσε ότι περιείχε την ανάμνηση του ηλεκτροσόκ.
Όταν εισήγαγε σε άλλους ποντικούς αυτό το μόριο ή ακόμα και μια συνθετική μορφή του, και αυτά τα ζώα έτειναν να φοβούνται το σκοτάδι. Κάποιοι τότε έσπευσαν να γράψουν ότι στο μέλλον τα χάπια θα υποκαθιστούσαν τα βιβλία...
Τα αποτελέσματα της δουλειάς του όμως δεν μπορούν να επιβεβαιωθούν. Kανένας επιστήμονας δεν κατορθώνει να επαληθεύσει ότι τα ινδικά χοιρίδια κληρονομούν τη "φοβία" από τα νεκρά ομοειδή τους.
Οι περισσότεροι επιστήμονες σήμερα πιστεύουν πλέον ότι η σκοτοφοβίνη είναι για την ψυχολογία ότι ήταν το φλογιστόν για την χημεία - αποκύημα της φαντασίας κάποιων ερευνητών.
Η θεωρία της χημικής μεταβίβασης της μνήμης θα θαφτεί το 1977 μαζί με τον άνθρωπο που τη συνέλαβε.
Η έρευνα γύρω από τις βασικές λειτουργίες του εγκεφάλου απασχολεί ωστόσο έντονα τους επιστήμονες, παρ' ότι δεν δείχνουν διάθεση να βρουν το κλειδί της επιλεγόμενης "μνήμης - βιβλιοθήκη". Οι εικόνες του παρελθόντος δεν αποθηκεύονται με τη μορφή μακρομορίων. Ακριβώς, δεν είναι αποθηκευμένες, αλλά συνιστούν μια δυναμική διαδικασία. Η μνήμη δεν υφίσταται μέχρι να τη χρειαστούμε. Δεν αποτελεί παρά μια έκφραση, όπως άλλες εκφράσεις του εγκεφάλου : δύο κιλά λαμπερής φαιάς ουσίας, ιδιαίτερα πολύπλοκης και σε μια διαρκή κίνηση. "Είναι το πιο περίπλοκο πράγμα που έχουμε ανακαλύψει στο σύμπαν", σύμφωνα με τον Τζέιμς Γουότσον, έναν εκ των επιστημόνων που ανακάλυψαν το DNA. Διάφορες τεχνικές επιτρέπουν ωστόσο τη διείσδυση σε αυτό το περίεργο σύμπλεγμα και την αποκάλυψη ορισμένων μυστικών του μυστηριώδους αυτού πλανήτη, που έχει τόσα νευρικά κύτταρα - νευρώνες όσα αστέρια έχει ένας γαλαξίας. Το φάντασμα ενός μαύρου κουτιού που είναι χωρισμένο σε μικρές στεγανές θυρίδες όπου βρίσκονται οι λειτουργίες της γλώσσας, της μνήμης ή της λογικής, εξαφανίζεται.
Οι περίπου εκατό δισεκατομμύρια νευρώνες του, που δεν ανανεώνονται, είναι εξειδικευμένοι αλλά ο καθένας απ' αυτούς μπορεί να συνδεθεί με εκατομμύρια άλλους σε τυχαίες συναντήσεις.
Από τη στιγμή της γέννησής του, o άνθρωπος έχει δυνητικά την ικανότητα να ζήσει κάθε είδους ζωή που φαντάζεται. Δεν θα καταφέρει όμως παρά να ζήσει μία που καθορίζεται από την ανάγκη αλλά και την τύχη, τις συμπτώσεις...
Το όργανo της σκέψης δημιουργείται όχι στην απομόνωση αλλά με την αμφίδρομη σχέση με τους ζωντανούς οργανισμούς και τα αντικείμενα. Ο άνθρωπος - ό,τι καλύτερο της δημιουργίας - ­φτιάχνει τη σκέψη και τη μείζονα ελευθερία, συγκριτικά με τους περιορισμούς της γενετικής.
H συνεχής μάθηση και o εμπλουτισμός των εμπειριών, είναι το καλύτερο αντίδοτο στη βιολογική νομοτέλεια. O εγκέφαλος βρίσκεται σε διαρκή κίνηση, από την κούνια μέχρι το νεκρικό κρεβάτι. Σε κάθε ηλικία, υπάρχει πάντα η δυνατότητα της εμφάνισης νέων κυκλωμάτων στον εγκέφαλο. Κανένας εγκέφαλος δεν μοιάζει με κανέναν άλλον.
Σύμφωνα με τον Τζέραλντ ΄Εντελμαν, νομπελίστα  της Ιατρικής και διευθυντή του Ινστιτούτου Νευρολογίας στο Πανεπιστήμιο Ροκφέλερ της Νέας Υόρκης, ακόμα και στα ομοζυγωτά δίδυμα, ο εγκέφαλος δεν είναι φτιαγμένος με τον ίδιο τρόπο.

Περισσότερες πληροφορίες : The human memory

26 Αυγ 2012

Χημεία και συντήρηση έργων τέχνης

Η συντήρηση έργων τέχνης αποτελεί ένα συνεταιρισμό ανάμεσα στην τέχνη και τη χημεία. Αρχίζοντας από τις φυσικές χρωστικές ουσίες, που χρησιμοποιήθηκαν στις πρώτες αναπαραστάσεις πάνω σε βράχους, τα χημικά έχουν χρησιμοποιηθεί από τους καλλιτέχνες των αρχαιοτάτων χρόνων. Σήμερα, οι σύγχρονες χημικές ουσίες, όπως διαλύτες, ρητίνες, μυκητοκτόνα και σιλικόνες, είναι ουσιαστικής σημασίας για τη διατήρηση της παγκόσμιας πολιτιστικής και καλλιτεχνικής κληρονομιάς.
Η χημεία και η φυσική αποτελούν τη βάση για τον προσδιορισμό των καταλληλότερων διαδικασιών συντήρησης πινάκων, γλυπτών, υφασμάτων ή ακόμα και αρχαίων μνημείων.
Εξελιγμένες χημικές ουσίες χρησιμοποιούνται για την αποκατάσταση, διατήρηση και γενικότερη προστασία των πάντων, από τα γλυπτά και τις τοιχογραφίες του Μιχαήλ Άγγελου μέχρι τους Πολεμιστές του Qin Shi Huang Di από τερακότα στην Κίνα και το Άγαλμα της Ελευθερίας.
Υπάρχουν περίπου 120 με 140 διαφορετικές ουσίες ή συνδυασμοί ουσιών που χρησιμοποιούνται στις διαδικασίες συντήρησης ! Αυτός είναι ο λόγος που ένας συντηρητής έργων τέχνης πρέπει να έχει ισχυρό επιστημονικό υπόβαθρο για να γνωρίζει πώς να τις χρησιμοποιήσει.
Ο συντηρητής έργων τέχνης, ως ειδικός στη χημεία
Η διαδικασία συντήρησης ξεκινά με μία γενική εκτίμηση του έργου. Ο συντηρητής έργων τέχνης, σε στενή συνεργασία με έναν ιστορικό τέχνης, προσδιορίζει το πλαίσιο και την περίοδο, κατά την οποία δημιουργήθηκε το έργο τέχνης και μελετά τις τεχνικές και τα υλικά, που ήταν διαθέσιμα εκείνη την εποχή, καθώς και τους μηχανισμούς γήρανσης. Στη συνέχεια πρέπει να αναγνωρίσει τα συστατικά του έργου, όπως χρωστικές ουσίες, βαφές, πρόσθετες ουσίες και βερνίκια, πριν εξερευνήσει τις ιδιότητες και τη χημική συμπεριφορά τους.
Εκτός από την ανθρώπινη κακοποίηση, τα έργα τέχνης φθείρονται συνήθως από το φως του ήλιου, την υγρασία και την ανεπαρκή συντήρηση με λάθος προϊόντα. Η χημεία μάς βοηθά να καταλάβουμε γιατί ένα έργο τέχνης αλλοιώνεται, πώς συμβαίνει αυτό μακροπρόθεσμα και πώς μπορεί ν’ αποφευχθεί.
Οι συντηρητές έργων τέχνης πρέπει να προσδιορίσουν επίσης τις καταλληλότερες τεχνικές και τα υλικά για την προστασία των έργων τέχνης, που εκτίθενται ανά τον κόσμο. Πρέπει να λάβουν υπόψη οποιαδήποτε ζητήματα προληπτικής συντήρησης, τις περιβαλλοντικές συνθήκες, τη θερμοκρασία και το φωτισμό, κατά τη διάρκεια της μεταφοράς, τον καταλληλότερο εξοπλισμό για να χειριστεί το αντικείμενο και τις συνθήκες συντήρησης μιας συλλογής.
Η διαφύλαξη της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς
Πάρτε ως παράδειγμα τα υψηλής ποιότητας επιχρίσματα που χρησιμοποιούνται για τη διαφύλαξη της παγκόσμιας πολιτιστικής κληρονομιάς, σε παλιά κάστρα, εκκλησίες και μνημεία, αλλά και σύγχρονα αρχιτεκτονικά θαύματα. Στην Αγία Πετρούπολη, στη Ρωσία, οι ακραίες κλιματικές διακυμάνσεις και οι ρύποι που παράχθηκαν από το μεγάλο αστικό περιβάλλον, έχουν πλήξει σοβαρά τις όψεις του παγκοσμίου φήμης Winter Palace. Μετά από προσεκτική έρευνα, ένα ειδικό επίχρισμα εφαρμόζεται στη διαδικασία συντήρησης, παρέχοντας ένα ισχυρό προστατευτικό στρώμα, που δεν είναι μόνο αδιάβροχο και ανθεκτικό, αλλά και αυτοκαθαριζόμενο.

Πηγή : Xperimania   

23 Αυγ 2012

Μηχανισμός φωτοσύνθεσης ανακαλύφθηκε για πρώτη φορά σε ζώο

Οι κηπουροί τη μισούν θανάσιμα, οι εντομολόγοι όμως τη θαυμάζουν. Η μελίγκρα, όπως φαίνεται, δεν τρέφεται μόνο με τους χυμούς της τριανταφυλλιάς σας - τρέφεται και με τη λιακάδα, αφού είναι το πρώτο ζώο στο οποίο ανακαλύπτεται ένας υποτυπώδης μηχανισμός φωτοσύνθεσης.
Η φωτοσύνθεση, η διαδικασία που αξιοποιεί την ενέργεια του ήλιου για την παραγωγή σακχάρων από διοξείδιο του άνθρακα και νερό, είναι χαρακτηριστικό των φυτών, των κυανοβακτηρίων και λίγων ειδών μυκήτων.
Όλοι αυτοί οι οργανισμοί παράγουν καροτενοειδή, ουσίες με έντονα χρώματα που αποτελούν εξαρτήματα του φωτοσυνθετικού μηχανισμού. Μάλιστα πολλά ζώα, συμπεριλαμβανομένου του ανθρώπου, προσλαμβάνουν φυτικά καροτενοειδή μέσω της διατροφής και τα χρησιμοποιούν για τη λειτουργία του ανοσοποιητικού συστήματος και τη σύνθεση ορισμένων βιταμινών.
Η πρώτη έκπληξη ήρθε το 2010, όταν ανακαλύφθηκε ότι οι αφίδες, όπως λέγονται επιστημονικά τα διάφορα είδη μελίγκρας, μπορούν να συνθέτουν καροτενοειδή από μόνες τους, αντί να τα προσλαμβάνουν με την τροφή τους.
Στο Αντίμπ της Γαλλίας, ο εντομολόγος Αλέν Ρομπισόν του Ινστιτούτου Αγροβιοτεχνολογίας θέλησε να διερευνήσει γιατί αυτά τα μικροσκοπικά έντομα χρειάζονται να δαπανούν τόση ενέργεια για να παράγουν τα δικά τους καροτενοειδή.
Ο ερευνητής μελέτησε τη μελίγκρα του μπιζελιού Acyrthosiphon pisum, της οποίας το χρώμα οφείλεται σε καροτενοειδή μόρια και αλλάζει ανάλογα με τις περιβαλλοντικές συνθήκες.
Τα πειράματα έδειξαν ότι οι πράσινες μελίγκρες, οι οποίες συνθέτουν περισσότερα καροτενοειδή, παρουσιάζουν υψηλότερα επίπεδα ATP (τριφωσφορική αδενοσίνη), ενός μορίου που χρησιμοποιείται για τη μεταφορά και αποθήκευση ενέργειας σε όλους τους ζωντανούς οργανισμούς. Αντίθετα, οι άσπρες μελίγκρες, οι οποίες δεν παράγουν σχεδόν καθόλου καροτενοειδή, παρουσίαζαν τα ελάχιστα επίπεδα ATP, ένδειξη μειωμένης παραγωγής ενέργειας.
Ενδιάμεσα επίπεδα ATP παρουσίαζαν οι πορτοκαλί μελίγκρες, οι οποίες παρουσίαζαν και ενδιάμεσα επίπεδα καροτενοειδών. Το εντυπωσιακό όμως ήταν ότι, οι συγκεντρώσεις του ATP στις πορτοκαλί μελίγκρες αυξάνονταν όταν τα έντομα τοποθετήθηκαν κάτω από φως, και μειώθηκαν όταν τα έντομα επέστρεψαν στο σκοτάδι.
Περαιτέρω εργαστηριακές μετρήσεις έδειξαν αργότερα ότι η ενέργεια που χρειαζόταν για τη σύνθεση επιπλέον ATP προερχόταν από τη φωτεινή ακτινοβολία που απορροφούσαν τα καροτενοειδή κοντά στην επιφάνεια του σώματος των εντόμων.
Παρόλα αυτά, ο μοριακός μηχανισμός που επιτρέπει στις αφίδες να φωτοσυνθέτουν παραμένει εντελώς άγνωστος, και οι ερευνητές παραδέχονται ότι τα ευρήματά τους θα πρέπει να επιβεβαιωθούν και να επεκταθούν με νέες έρευνες.
Παραμένει εξάλλου ασαφές γιατί οι αφίδες χρειάζονται τη φωτοσύνθεση, δεδομένου ότι μπορούν να βρουν στα φυτά όλα τα σάκχαρα που χρειάζονται. Μια πιθανή εξήγηση που προτείνουν οι ερευνητές είναι ότι η μελίγκρα παράγει σάκχαρα με τη βοήθεια του ήλιου σε περιόδους στρες, όπως για παράδειγμα όταν μεταναστεύει από το ένα φυτό στο άλλο.

Η ανακάλυψη δημοσιεύεται στην επιθεώρηση Scientific Reports.

Πηγή : in.gr

22 Αυγ 2012

Χημεία και μουσική : μια συνάντηση

Ανθρακικό λίθιο
Το ανθρακικό λίθιο είναι ένα  λευκό αλάτι που χρησιμοποιείται ευρέως στην επεξεργασία των μεταλλικών οξειδίων και έγινε πιο γνωστό για την εκτεταμένη χρήση του τον 20αιώνα ως μια θεραπεία της διπολικής διαταραχής (παλιότερα γνωστή ως μανιοκατάθλιψη). Δεν είναι διαθέσιμος σημαντικός αριθμός κλινικών δεδομένων για να επιβεβαιώσει το θεραπευτικό πλεονέκτημα σε σχέση με τις παρενέργειες. Ωστόσο, εξακολουθεί να παραμένει ως η μόνη φυσική θεραπεία  για τη διπολική διαταραχή. 
Στην ιατρική, το ανθρακικό λίθιο χρησιμοποιήθηκε το 1843 ως διαλύτης για πέτρες της κύστης.
Το 1859, ορισμένοι ιατροί συνέστησαν μια θεραπεία με άλατα λιθίου για ρευματισμούς, μανία, κατάθλιψη και πονοκέφαλο. Το 1949, ο Αυστραλός ψυχίατρος John Cade ανακάλυψε τα πραγματικά αποτελέσματα των ιόντων λιθίου. Η γνώση αυτή οδήγησε στη χρήση του ανθρακικού λιθίου   στη θεραπεία μανίας που συνδέεται με διπολική διαταραχή.
Τα άλατα του λιθίου, όταν χρησιμοποιούνται σε χαμηλές δόσεις δεν προκαλούν εθισμό, αλλά η μικρή απόσταση ανάμεσα στα θεραπευτικά με τα τοξικά επίπεδα, επιβάλλει σαφή ενημέρωση του ασθενούς στους κινδύνους και τις προφυλάξεις πού απαιτούνται.

Nirvana
Οι Nirvana ήταν μια αμερικανική ροκ μπάντα που διαμορφώθηκε από τον τραγουδιστή και κιθαρίστα Kurt Cobain και το μπασίστα Krist Novoselic το 1987. Οι Nirvana πέρασαν από μια διαδοχή των ντράμερ, με τον Dave Grohl, ο οποίος πήρε μέρος στο γκρουπ το 1990, να παραμένει στο συγκρότημα τον περισσότερο χρόνο.
Το συγκρότημα καθιερώθηκε ως τμήμα της μουσικής σκηνής του Σιάτλ και κυκλοφόρησε την πρώτη του δουλειά "Bleach" για την ανεξάρτητη δισκογραφική εταιρία Sub Pop το 1989. Αφού υπέγραψαν στην εταιρία DGC, οι Nirvana βρήκαν απροσδόκητη επιτυχία με το "Smells like teen spirit", το βασικό single από τον δίσκο "Nevermind" (1991). Στη συνέχεια, οι Nirvana εισήχθησαν στην επικρατούσα τάση, απομακρύνοντάς την όμως από τα κυρίαρχα είδη της δεκαετίας του 1980 (glam metal, arena rock και χορευτική ποπ μουσική) και αναδεικνύοντας το υποείδος της εναλλακτικής ροκ (alternative rock) μουσικής, grunge. Ο Kurt Cobain χαρακτηρίστηκε ως "εκπρόσωπος μιας γενιάς", της αποκαλούμενης Generation Χ και το γνωστότερο ίσως τραγούδι τους "Smells Like Teen Spirit" από τον δίσκο "Nevermind" χαρακτηρίστηκε "ύμνος" της γενιάς αυτής.
Τα τελευταία χρόνια της ζωής του, ο Cobain αντιμετώπισε έντονα προβλήματα εθισμού σε ναρκωτικές ουσίες. Αυτοκτόνησε στην κατοικία του στο Σιάτλ, τον Απρίλιο του 1994.
Το συγκρότημα διαλύθηκε σύντομα μετά την αυτοκτονία του Cobain, αλλά η επιρροή και η δημοτικότητα της μουσικής του συνεχίστηκαν και στα χρόνια που ακολούθησαν.

Τι σχέση έχουν το ανθρακικό λίθιο και οι Nirvana ;
Στο δίσκο τους "Nevermind" (1991) περιέχεται επίσης και το τραγούδι "Lithium" που αναφέρεται στο ανθρακικό λίθιο.

Ακούστε το 'Lithium" από ζωντανή συναυλία

20 Αυγ 2012

Νέα μορφή πολύ σκληρού άνθρακα χαράζει ακόμα και διαμάντι

Επιστήμονες από τις ΗΠΑ και την Κίνα βρήκαν μια νέα μορφή κρυσταλλικού και ταυτόχρονα άμορφου άνθρακα που είναι ιδιαίτερα σκληρός και μπορεί να χαράξει ακόμα και το διαμάντι. Η ανακάλυψη μπορεί να έχει πρακτικές εφαρμογές σε διάφορες μηχανικές, ηλεκτρονικές και ηλεκτροχημικές χρήσεις.
Οι ερευνητές του επιστημονικού Ινστιτούτου Κάρνεγκι της Ουάσιγκτον, με επικεφαλής τον Λιν Γουάνγκ, που δημοσίευσαν τη σχετική μελέτη στο περιοδικό Science, δήλωσαν ότι δημιούργησαν έναν νέο τύπο άνθρακα, συγκρίσιμου με το διαμάντι, όσον αφορά τη δυσκολία να συμπιεστεί και τη σκληρότητά του. Το νέο υλικό, αφού δημιουργηθεί υπό πολύ υψηλή πίεση, στη συνέχεια είναι ιδιαίτερα αποτελεσματικό σε φυσιολογικές συνθήκες, γι’ αυτό θα μπορούσε να αξιοποιηθεί σε πολλές πρακτικές εφαρμογές.
Ο άνθρακας είναι το τέταρτο πιο διαδεδομένο χημικό στοιχείο στο σύμπαν και συναντάται σε μια ποικιλία μορφών, μερικές από τις οποίες είναι πιο κοινές (όπως το κάρβουνο, ο γραφίτης στις μύτες των μολυβιών και το διαμάντι), ενώ άλλες είναι πιο "εξωτικές", όπως το γραφένιο, οι κυλινδρικοί νανοσωλήνες άνθρακα και το φουλλερένιο.
Ορισμένες μορφές άνθρακα είναι κρυσταλλικές, εμφανίζοντας μια οργανωμένη εσωτερική δομή, ενώ άλλες είναι άμορφες χωρίς κρυσταλλική δομή. Η νέα μορφή άνθρακα είναι υβριδική συνδυάζοντας τόσο κρυσταλλικά, όσο και άμορφα στοιχεία, κάτι που ποτέ έως τώρα δεν είχε παρατηρηθεί ή δημιουργηθεί.
Οι ερευνητές ξεκίνησαν με μόρια, τα οποία ονομάζονται "κλωβοί άνθρακα-60", που δημιουργούνται από άκρως δομημένες σφαίρες άνθρακα, αποτελούμενες από πενταγωνικούς και εξαγωνικούς δακτυλίους συνδεδεμένους μεταξύ τους, έτσι ώστε να σχηματίζεται ένα σφαιρικό κοίλο σχήμα. Στα κενά ανάμεσα στα σφαιρίδια αυτά προστέθηκε ένας οργανικός διαλύτης (ξυλόλιο), δημιουργώντας έτσι μια νέα δομή, η οποία υπέστη μεγάλες πιέσεις.
Τελικά, υπό την υψηλή πίεση (περίπου 320.000 φορές μεγαλύτερη από τη συνήθη πίεση στην επιφάνεια της Γης), η νέα δομή άρχισε να καταρρέει σε πιο άμορφα συμπλέγματα άνθρακα, που όμως παρέμειναν στις αρχικές θέσεις τους, σχηματίζοντας έτσι τη δομή ενός κρυσταλλικού πλέγματος. Αυτή η υβριδική (κρυσταλλική και ταυτόχρονα άμορφη) δομή άνθρακα αποδείχτηκε τόσο σκληρή που χάραξε το διαμαντένιο εργαλείο, το οποίο χρησιμοποιήθηκε για την άσκηση της πίεσης πάνω στο νέο υλικό. Το διαμάντι θεωρείται το πιο σκληρό υλικό στη φύση, πράγμα που οφείλεται στους πολύ ισχυρούς χημικούς δεσμούς ανάμεσα στα άτομα του άνθρακα που περιέχει.
Το νέο υλικό από άνθρακα έχει το πλεονέκτημα ότι δημιουργείται σε συνθήκες δωματίου, ενώ το συνθετικό διαμάντι σε υψηλή θερμοκρασία περίπου 1.500 βαθμών Κελσίου. Όμως μένει να αποδειχτεί κατά πόσο ο σκληρός άνθρακας μελλοντικά θα ανταγωνιστεί οικονομικά το διαμάντι σε πρακτικές εφαρμογές.

Πηγή : in.gr, με πληροφορίες από ΑΠΕ-ΜΠΕ

17 Αυγ 2012

Χημεία και Λογοτεχνία

Πολλοί συγγραφείς έχουν επηρεαστεί από τα επιτεύγματα της Χημείας.
Τα πιο κλασικά έργα σε αυτή την κατηγορία είναι "Η αναζήτηση του απόλυτου" του Μπαλζάκ και οι "Εκλεκτικές συγγένειες" του Γκαίτε.

Ονορέ ντε Μπαλζάκ : "Η αναζήτηση του απόλυτου"
Μετάφραση : Βασίλης Πουλάκος
Εκδόσεις : Printa
Συνεπαρμένος από µια συζήτηση µ’ έναν Πολωνό αξιωματικό, ένας πλούσιος Φλαμανδός ευγενής αφιερώνεται στη χημεία και στην αναζήτηση του απόλυτου, δηλαδή της ελάχιστης μονάδας της ύλης, που αποτελεί το βασικό συστατικό κάθε οργανικού ή ανόργανου στοιχείου που απαντάται στη φύση...
 Παρουσίαση του βιβλίου (από το biblionet.gr)

 Γιόχαν Βόλφγκανγκ φον Γκαίτε : "Οι εκλεκτικές συγγένειες"
Μετάφραση : Δημοσθένης Κούρτοβικ
Εκδόσεις : Κανάκη
Οι εκλεκτικές συγγένειες, οι δεσμοί που ενώνουν μεταξύ τους ορισμένα χημικά στοιχεία, μεταφέρονται από τον Γιόχαν Βόλφγκανγκ φον Γκαίτε στο σαγηνευτικό αλλά και τρομακτικό πεδίο των ανθρωπίνων σχέσεων, και δίνουν τον τίτλο και τη θεματική βάση σ΄αυτό το πολύ σημαντικό μυθιστόρημα της ώριμης δημιουργικής περιόδου του συγγραφέα. Η άφιξη μιας νεαρής συγγενούς κι ενός οικογενειακού φίλου στο αρχοντικό ενός παντρεμένου ζευγαριού, θα λειτουργήσουν ως καταλύτης πάνω στις ζωές, στα αισθήματα αλλά και στον ίδιο το χαρακτήρα των τεσσάρων πρωταγωνιστών της ιστορίας ...
Παρουσίαση του βιβλίου (από το biblionet,gr)

Πολύ περισσότερα αποσπάσματα από βιβλία, μπορείτε να βρείτε στο βιβλίο “Η λογοτεχνία της χημείας (Αναστάσιος Βάρβογλης, Εκδόσεις Κάτοπτρο).
Το βιβλίο αυτό ουσιαστικά αποτελεί μία συλλογή αποσπασμάτων από ποιήματα, μυθιστορήματα, νουβέλες, διηγήματα και θεατρικά έργα 200 Ελλήνων και ξένων λογοτεχνών, που για κάποιο δικό τους λόγο έχουν αναφερθεί στην επιστήμη της Χημείας.
Παρουσίαση του βιβλίου (από το biblionet,gr)


14 Αυγ 2012

Φλερτάροντας με οξειδοαναγωγικές αντιδράσεις...

EΝΑ ΖΕΥΓΑΡΙ ΛΙΒΕΛΟΥΛΕΣ MNAIS PRUINOSA (ΤΟ ΑΡΣΕΝΙΚΟ ΜΕ ΚΟΚΚΙΝΟ ΧΡΩΜΑ)

(ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ : R. FUTAHASHI)



Όλοι έχουμε δει λιβελούλες, τα γνωστά μας αεροπλανάκια.  Μέχρι σήμερα είναι γνωστά περίπου 6.000 είδη. Από αυτά κάποια έχουν τη δυνατότητα να βλέπουν μέχρι 150 εικόνες ανά δευτερόλεπτο, να ανοιγοκλείνουν τα φτερά τους μέχρι 30 φορές ανά δευτερόλεπτο, και να επιταχύνουν μέχρι την ταχύτητα των 50 χιλιόμετρων την ώρα σε ελάχιστο χρονικό διάστημα.
Σε ορισμένα είδη λιβελούλας, τα αρσενικά φαίνεται πως δηλώνουν τη σεξουαλική τους ωριμότητα αποκτώντας ένα έντονο κόκκινο χρώμα. Σύμφωνα με ερευνητές, αυτό οφείλεται σε μία απλή αντίδραση αναγωγής της χρωστικής ουσίας της επιδερμίδας τους.
Οι συγκεκριμένοι ερευνητές από την Ιαπωνία (Japan’s National Institute of Advanced Industrial Science & Technology) υποστηρίζουν ότι είναι η πρώτη φορά που παρατηρείται αντίστοιχη αλλαγή χρώματος εξαιτίας οξειδοαναγωγικής αντίδρασης.
Αφού απομόνωσαν τις χρωστικές της επιδερμίδας τριών διαφορετικών ειδών λιβελούλας έφτασαν στο συμπέρασμα πως τα ώριμα αρσενικά φέρουν αυξημένες ποσότητες των ανηγμένων μορφών των χρωστικών ξανθομματίνη και δεκαρβοξυλική ξανθομματίνη,οι οποίες είναι έντονα κόκκινες, αντίθετα με τα θηλυκά και τα ανώριμα αρσενικά που φέρουν την οξειδωμένη θαμπή και κίτρινη μορφή.

Πηγή :  R Futahashi et al, Proc. Natl. Acad. Sci. USA, 2012, DOI: 10.1073/pnas.1207114109

12 Αυγ 2012

Τιτάνας : τόσο μακριά, τόσο κοντά


Ο μεγαλύτερος δορυφόρος του Κρόνου είναι το πιο συγγενές στη Γη σώμα στο ηλιακό μας σύστημα. Όταν το Cassini που μελετά το σύστημα του Κρόνου από το 2004, έστειλε τα πρώτα δεδομένα από τον Τιτάνα οι ειδικοί διατύπωσαν την άποψη ότι ο δορυφόρος βρίσκεται σε μια κατάσταση (κυρίως ατμοσφαιρικά) ανάλογη με αυτή που βρισκόταν η Γη στα πρώτα στάδια της ζωής της. Για αυτό και αποφασίστηκε να γίνει ενδελεχής παρατήρηση και εξερεύνηση του Τιτάνα.
Ο Τιτάνας και η Γη είναι τα μόνα σώματα του Ηλιακού Συστήματος που επιβεβαιωμένα διαθέτουν ποτάμια και λίμνες. Όμως, ο υδρολογικός κύκλος που καθορίζει τις κλιματικές συνθήκες στη Γη, αντικαθίσταται στον Τιτάνα από τον κύκλο του μεθανίου,  το οποίο εξατμίζεται, σχηματίζει σύννεφα και πέφτει στο έδαφος σαν βροχή. Σε θερμοκρασία γύρω στους –180 βαθμούς Κελσίου, το μεθάνιο σχηματίζει σύννεφα, πέφτει ως βροχή και συγκεντρώνεται σε μεγάλες λίμνες.
Εικόνες που συνέλεξαν τα τελευταία πέντε χρόνια τα φασματόμετρα του Cassini δείχνουν όχι μόνο τις εποχικές ατμοσφαιρικές μεταβολές, αλλά και τη διαφορά θερμοκρασίας ανάμεσα στη μέρα και τη νύχτα (μια μέρα στον Τιτάνα αντιστοιχεί σε περίπου 16 γήινες ημέρες).
Το εσωτερικό του Τιτάνα είναι διαφοροποιημένο. Αυτό σημαίνει ότι ο πυρήνας του είναι πυκνότερος από ό,τι τα εξωτερικά στρώματα. Παρόλα αυτά, ο πυρήνας είναι λιγότερο πυκνός από ό,τι είχε εκτιμηθεί, ίσως επειδή διαθέτει ακόμα μεγάλες ποσότητες πάγου.
Το νέο μοντέλο της δομής του Τιτάνα δείχνει επίσης ότι το μεθάνιο και το αργό-40, δύο σημαντικά αέρια στην ατμόσφαιρα του φεγγαριού, είναι απίθανο να απελευθερώνονται από τον πυρήνα.
Κανείς δεν ξέρει από πού προήλθε το μεθάνιο του Τιτάνα, και όπως φαίνεται οι επιστήμονες δεν πλησιάζουν στη λύση του μυστηρίου. Αυτό μοιάζει με το μυστήριο της προέλευσης του νερού της Γης, το οποίο παραμένει ακόμα και σήμερα αναπάντητο.

Πηγή : in.gr

Σχετικά άρθρα :



9 Αυγ 2012

Η σοκολάτα και η λευκή αλλοίωσή της

Κάνοντας μία γρήγορη αναδρομή στις φορές που έχουμε γευτεί σοκολάτα, σίγουρα θα έχουν υπάρξει κάποιες όπου το προϊόν που αγοράσαμε κάθε άλλο παρά σοκολάτα θύμιζε, μιας και υπήρχε αυτή η λευκή ανεπιθύμητη επίστρωση επάνω της. Πρόκειται για το γνωστό φαινόμενο στη σοκολατοποιία ως "blooming".
Το blooming αποτελεί αλλοίωση που οφείλεται στις κακές συνθήκες αποθήκευσης. Οι παράγοντες που το προκαλούν την αλλοίωση είναι δύο: το λίπος (fat blooming) και τα σάκχαρα (sugar blooming).
Οι ιδανικές συνθήκες για την αποθήκευση των προϊόντων σοκολάτας, ώστε να αποφεύγουμε αυτό το φαινόμενο, είναι οι εξής : 
Θερμοκρασία 12-18 βαθμοί Κελσίου. Σε υψηλότερες θερμοκρασίες έχουμε απώλεια της επιθυμητής λαμπρότητας και μαλάκωμα της σοκολάτας, ενώ σε χαμηλότερες θερμοκρασίες υπάρχει ο κίνδυνος ανάπτυξης υγρασίας και δημιουργίας blooming.
Υγρασία 50-60%. Δημιουργεί ένα υγιές περιβάλλον αποθήκευσης της σοκολάτας.
Πρέπει να προφυλάσσουμε τη σοκολάτα από σημεία αποθήκευσης με έντονη φωτεινότητα και δυνατό αερισμό για να αποφευχθούν φαινόμενα οξείδωσης από το φως (ακόμα και τεχνητό) και το οξυγόνο (φωτοξείδωση).
Τέλος, η σοκολάτα ως οσμόφιλο προϊόν πρέπει να αποθηκεύεται σε περιβάλλον όπου απουσιάζουν τα έντονα αρώματα για να μην τα απορροφά και να μην μεταβάλλονται τα οργανοληπτικά της χαρακτηριστικά.
Αν καταφέρουμε να έχουμε τις παραπάνω συνθήκες, τότε θα αποφύγουμε το blooming.
Το fat blooming εμφανίζεται ως μία λιπαρή λευκή επίστρωση στην επιφάνεια της σοκολάτας λόγω της αύξηση της θερμοκρασίας αποθήκευσης. Οφείλεται στην επανακρυστάλλωση του λίπους κακάο στην επιφάνεια της η οποία οδηγεί στην απουσία της λαμπρότητας της και της χαρακτηριστικής της γεύσης.
Τέλος, το sugar blooming εμφανίζεται και αυτό ως λευκή επίστρωση αλλά με αμμώδη υφή. Η υψηλή υγρασία και οι διακυμάνσεις στη θερμοκρασία οδηγούν στην επανακρυστάλλωση των σακχάρων στην επιφάνεια της σοκολάτας, αλλάζοντας τα οργανοληπτικά χαρακτηριστικά της.
Με τόσο υψηλά ποσοστά σακχάρων και λίπους, η σοκολάτα αποτελεί ένα προϊόν το οποίο δεν αλλοιώνεται εύκολα. Για να καταναλωθεί όμως σωστά και να έχει τα γευστικά αποτελέσματα που πρέπει να έχει καθώς και ακέραια τα οργανοληπτικά της χαρακτηριστικά, της αξίζει προσοχή και "σεβασμός" στις συνθήκες αποθήκευσης όντας ένα από τα σημαντικότερα γλυκίσματα που απολαμβάνουμε.

Πηγή : culinarylab

6 Αυγ 2012

Όταν το αργίλιο ήταν πιο ακριβό από το χρυσό ...

Μέχρι τα μέσα του 19ου αιώνα το αργίλιο ήταν ένα μη κοινό μέταλλο – μόνον οι πλούσιοι μπορούσαν να το διαθέτουν. Αναφέρεται μάλιστα χαρακτηριστικά ότι ο βασιλιάς Ναπολέων ΙΙΙ σέρβιρε μόνον τα περισσότερο τιμώμενα πρόσωπα σε αλουμινένια σκεύη.
Ένας Αμερικανός φοιτητής στο Οχάιο, ο Charles Hall (1863-1914) από μικρή ηλικία άρχισε μια σειρά πειραμάτων με σκοπό να ανακαλύψει μια φτηνή μέθοδο εξαγωγής του μετάλλου από τις ενώσεις του.
Η δυσκολία που αντιμετώπισε ήταν γνωστή από παλιά : το αργίλιο είναι πολύ δραστικό μέταλλο και έτσι δεν μπορούσε να παρασκευαστεί καθαρό με τις συνηθισμένες χημικές αντιδράσεις.
Οι προσπάθειες να παραχθεί ηλεκτρολυτικά από το οξείδιο του αργιλίου (αλουμίνα, Al2O3) που περιέχεται στο ορυκτό βωξίτης (από το Les Beaux στη Γαλλία, όπου ανακαλύφθηκε το 1821) ήταν αντιπαραγωγικές, καθώς το  οξείδιο του αργιλίου είχε πολύ υψηλό σημείο τήξης (πάνω από 2000 βαθμούς Κελσίου).
Το 1886 ο Hall ανακάλυψε ότι το Al2O3 διαλύεται σε τήγμα κρυολίθου (Na3AlF6) και δίνει ένα μίγμα με σχετικά χαμηλό σημείο τήξης, από το οποίο το αργίλιο θα μπορούσε να παρασκευαστεί ηλεκτρολυτικά.
Σαν από παιχνίδι της Μοίρας, ο Paul Herault, ένας Γάλλος, που γεννήθηκε και πέθανε τις ίδιες ακριβώς χρονιές με τον Hall, πραγματοποίησε την ίδια ανακάλυψη περίπου τον ίδιο καιρό.
Σήμερα η ηλεκτρολυτική μέθοδος παρασκευής αργιλίου είναι γνωστή σαν "μέθοδος Hall-Herault".

Περισσότερες πληροφορίες (wikipedia)

4 Αυγ 2012

Αρώματα

Η Chanel κάνει την επανάσταση.
Η Μέριλιν Μονρόε, όταν ρωτήθηκε σε μια συνέντευξη το 1954 τι φοράει όταν κοιμάται, απάντησε "μόνο πέντε σταγόνες Chanel Νο5".
Το Chanel No5 κατέχει μιαν ιδιαίτερη θέση στην ιστορία της Χημείας, γιατί είναι το πρώτο άρωμα που περιείχε ένα συνθετικό συστατικό. Το 1921 στο Παρίσι η σχεδιάστρια μόδας Gabrielle "Coco" Chanel ζήτησε ένα άρωμα να συνοδεύσει τη συλλογή της και αυτό δημιουργήθηκε από τον Ernest Beaux, που ανάμεσα στα άλλα φυσικά συστατικά χρησιμοποίησε και μια αλδεϋδη, την 2-μεθυλο-ενδεκανάλη, ένα συνθετικό συστατικό. 
Το μυστικό του Chanel No5 δεν ήταν μόνο τα συστατικά του, αλλά και οι αναλογίες τους. 
Μέχρι να αναπτυχθούν οι σύγχρονες μέθοδοι ανάλυσης, παρέμειναν εφτασφράγιστο μυστικό.
Ο ρόλος της όσφρησης
Επειδή τα περισσότερα είδη ζώων δεν είναι πάντα σεξουαλικά διαθέσιμα, τις στιγμές που μπορούν να ζευγαρώσουν, τα θηλυκά εκπέμπουν ένα είδος ισχυρού "μηνύματος" προς τα αρσενικά, μέσω χημικών ενώσεων, που λέγονται φερομόνες. Αρκεί μια ελάχιστη ποσότητα φερομονών - της τάξης μg (εκατομμυριοστό του γραμμαρίου) - για να πάρει το μήνυμα το αρσενικό. Η ίδια η φερομόνη, λοιπόν, δρα σαν προπομπός της σεξουαλικής επιθυμίας. 
Στον άνθρωπο, η σχέση όσφρησης-σεξουαλικότητας δεν είναι σαφής. Εξάλλου, η όσφρηση ως αίσθηση είναι υποβαθμισμένη στον άνθρωπο. Σήμερα οι περισσότεροι άνθρωποι καλύπτουν τις οσμές τους με αρώματα. Όμως παλιότερα δεν ήταν έτσι : έχει μείνει ιστορικό το γράμμα του Ναπολέοντα στην Ιωσηφίνα μετά τη μάχη του Αούστερλιτς : 
"Ne te lave pas ! Je reviens "  (Μην πλυθείς ! Έρχομαι...)
Η χημεία της γοητείας : τα αρώματα
Αρχικά τα αρώματα εξάγονταν από φυσικές πηγές. Από αυτή την άποψη, το γιασεμί είναι πολύ φειδωλό στην εξαγωγή αιθέριου ελαίου : για 1 κιλό προϊόντος χρειάζονται 4,5 εκατομμύρια λουλούδια περίπου, που ζυγίζουν 750 κιλά. Αντίθετα από τα πορτοκάλια μπορούμε να πάρουμε τρία διαφορετικά αιθέρια έλαια : από τη φλούδα, από τα άνθη και από τα φύλλα.
Σήμερα, οι χημικοί έχουν απομονώσει πολλά από τα συστατικά των αρωμάτων και τα παρασκευάζουν συνθετικά. Το κυριότερο συνθετικό συστατικό των αρωμάτων είναι οι αλδεΰδες. Όμως, οι χημικοί μέχρι τώρα δεν έχουν κατορθώσει να διακρίνουν ακόμα όλα τα δευτερεύοντα, αλλά σημαντικότατα στην οσμή, συστατικά τους.
Ένα άρωμα, είτε φυσικό, είτε συνθετικό, αφ' ενός πρέπει να "δέσει" με άλλα αρώματα σ' ένα "μπουκέτο" - και γι' αυτό χρειάζεται και κάποιο ταλέντο, εκτός από τη χημεία - αφ' ετέρου πρέπει να αραιωθεί, ώστε η μυρωδιά του να γίνει πιο ευχάριστη. Για την αραίωση χρησιμοποιείται αιθυλική αλκοόλη (οινόπνευμα).
Εξάλλου, επειδή πολλά αρώματα έχουν πάρα πολύ γλυκιά μυρωδιά, η οποία πρέπει να μετριαστεί ή εξατμίζονται πάρα πολύ εύκολα, οπότε η ταχύτητα εξάτμισης πρέπει να ελαττωθεί, προστίθενται ορισμένες ουσίες που λέγονται στερεωτικά. Τα στερεωτικά είναι συνήθως ζωικές ύλες που αυτούσιες έχουν πολύ δυσάρεστη οσμή, αλλά όταν τις αραιώσουμε πάρα πολύ, χρησιμοποιούνται γι' αυτή την "εξισορρόπηση". Ένα από τα συχνότερα χρησιμοποιούμενα στερεωτικά είναι η μοσχόνη, που εκκρίνεται από τον μόσχο τον μοσχοφόρο και τη μοσχογαλή.
Έτσι, τελικά, νιώθουμε μάλλον μια συμφωνία οσμών, παρά μια διαδοχή τους.
Εκεί που τελειώνει η χημική τεχνολογία, αρχίζει η διαφήμιση...
Το ερώτημα πλανάται : το αξίζουν πραγματικά πολλά αρώματα που πωλούνται σε πολύ υψηλές τιμές ;
Εδώ η Χημεία σηκώνει τα χέρια. Η επιλογή ενός αρώματος, είναι κρίση καθαρά υποκειμενική...

Διαβάστε ακόμα : Εισαγωγή στη Χημεία της όσφρησης

3 Αυγ 2012

Άγνωστο είδος χημικού δεσμού υπάρχει "μόνο σε νεκρά άστρα"

Οι κανόνες της Χημείας φαίνεται ότι αλλάζουν στους λευκούς νάνους, υπέρπυκνα κατάλοιπα νεκρών άστρων.  (Φωτογραφία : NASA )

Ένα εντελώς διαφορετικό είδος δεσμού πρέπει να υπάρχει στα άστρα νετρονίων και τους λευκούς νάνους, δείχνουν τα υπολογιστικά μοντέλα ερευνητών στη Νορβηγία. Ο λόγος για τον εξωτικό "κάθετο παραμαγνητικό δεσμό".
Οι χημικοί γνωρίζουν σήμερα δύο είδη δεσμών: τους ιοντικούς δεσμούς, στους οποίους ένα ηλεκτρόνιο μεταπηδά από ένα άτομο σε ένα άλλο, αναγκάζοντας τα άτομα να ενωθούν με ηλεκτροστατικές δυνάμεις· και τους ομοιοπολικούς δεσμούς, στους οποίους δύο ή περισσότερα άτομα μοιράζονται τα ίδια ηλεκτρόνια.
Και στις δύο περιπτώσεις, ο δεσμός διαλύεται όταν η ενέργεια των ηλεκτρονίων ξεπεράσει ένα κρίσιμο όριο.
Αυτό όμως φαίνεται πως δεν ισχύει στον παράξενο υποθετικό δεσμό που περιγράφει τώρα ο Τρίβγκε Χελγκάκερ στο περιοδικό Science. H ομάδα του Χελγκάκερ στο Πανεπιστήμιο του Όσλο εξέτασε στον υπολογιστή τι συμβαίνει όταν άτομα υδρογόνου σχηματίζουν δεσμούς κάτω από την επίδραση ακραίων μαγνητικών πεδίων, της τάξης των 100.000 Tesla -δέκα δισεκατομμύρια φορές ισχυρότερα από το μαγνητικό πεδίο της Γης.
Τα μόρια υδρογόνου (H2) μπορούν να παρομοιαστούν με δύο σφαίρες που ενώνονται μέσω μιας ράβδου, σε ένα σχήμα που θυμίζει βαράκι γυμναστικής. Όταν εκτεθεί σε σχετικά ασθενή μαγνητικά πεδία, το "βαράκι" προσανατολίζεται έτσι ώστε να είναι παράλληλο με τις γραμμές του μαγνητικού πεδίου.
Οι ερευνητές υπολόγισαν ότι, σε αντίθεση με ό,τι θα φανταζόταν κανείς, το μόριο δεν διασπάται όταν η ενέργεια των ηλεκτρονίων του αυξηθεί από το μαγνητικό πεδίο πέρα από το θεωρητικό όριο. Αντίθετα, το μόριο περιστρέφεται έτσι ώστε ο άξονάς του να είναι κάθετος με τις γραμμές του μαγνητικού πεδίου, και ο δεσμός που περιέχει γίνεται ακόμα ισχυρότερος.
Αυτό φαινομενικά παραβιάζει τη λεγόμενη απαγορευτική αρχή του Πάουλι. Σύμφωνα με την αρχή αυτή, τα ηλεκτρόνια ενός ατόμου ή μορίου δεν μπορούν να βρίσκονται στην ίδια κβαντική κατάσταση, γι΄αυτό και τα ηλεκτρόνια ενός δεσμού αναγκαστικά σχηματίζουν ζεύγη με αντίθετες ιδιοστροφορμές (spin).
Όταν όμως ο δεσμός εκτεθεί σε ακραία μαγνητικά πεδία, οι ιδιοστροφορμές όλων των ηλεκτρονίων ευθυγραμμίζονται με τις γραμμές του μαγνητικού πεδίου, αναγκάζοντας το ένα από τα δύο ηλεκτρόνια του ζεύγους να μεταπηδήσει σε διαφορετική θέση, ή διαφορετικό τροχιακό, προκειμένου να μην παραβιαστεί η αρχή του Πάουλι.
Η μεταπήδηση αυτή προκαλεί κανονικά τη διάσπαση του δεσμού, εκτός εάν το μόριο εκτεθεί σε ισχυρό μαγνητικό πεδίο, οπότε ευθυγραμμίζεται κάθετα στις γραμμές του πεδίου. "Η χημεία και η μοριακή φυσική αλλάζουν δραματικά παρουσία ενός ισχυρού μαγνητικού πεδίου" σχολιάζουν οι ερευνητές.
Τέτοιοι παραμαγνητικοί δεσμοί, εικάζουν οι ερευνητές, μπορεί να υπάρχουν στα άστρα νετρονίων και τους λευκούς νάνους, κατάλοιπα νεκρών άστρων που έχουν καταρρεύσει υπό το βάρος τους και σχηματίζουν υπέρπυκνα σώματα με ισχυρά μαγνητικά πεδία.
Στην πράξη, πάντως, η ύπαρξη αυτών των δεσμών θα ήταν δύσκολο, αν όχι αδύνατο, να επιβεβαιωθεί πειραματικά : τα μαγνητικά πεδία που θα απαιτούνταν είναι 10.000 φορές ισχυρότερα από τα πεδία που μπορούμε σήμερα να δημιουργήσουμε στη Γη.
Η μόνη ελπίδα για την επιβεβαίωση των θεωρητικών υπολογισμών θα ήταν να επηρεάζουν οι δεσμοί την ακτινοβολία των άστρων νετρονίων και των λευκών νάνων, οπότε η ύπαρξή τους θα γινόταν αντιληπτή στη φασματική υπογραφή αυτών των σωμάτων.

Πηγή : in.gr